Het Charlotte-Mutsaers-effect
In mijn blog van vorige week schreef ik over Forbidden Colours, het themanummer van Merry Christmas Mr. Lawrence, een film die is gebaseerd op het boek The seed and the sower van Laurens van der Post. Later kwam ik erachter dat dit boek deel uitmaakt van een trilogie die ook nog de titels A bar of shadow en The night of the new moonomvat. Op verschillende plaatsen wordt vermeld dat de film op twee of zelfs drie van deze boeken is gebaseerd. In elk geval speelt de film op Java in 1942 en gaat het over Engelse militairen in Japanse krijgsgevangenschap.
Vanwege de link met Indonesië ging ik maar eens googelen op Sir Laurens Jan van der Post, een zeer kleurrijke maar voornamelijk na zijn dood ook discutabele figuur. Dat laatste vooral omdat feit en fictie bij hem nogal door elkaar liepen, ook in de verhalen die hij bracht als pure levenservaringen. Bovendien werd na zijn dood bekend dat hij een 14-jarig meisje zwanger had gemaakt. Ze was toegelaten tot de Royal Ballet School en voer met de goedkeuring van haar ouders onder escorte van Van der Post van Zuid-Afrika naar Engeland. De zwangerschap betekende uiteraard het einde van haar ballerinadromen. Jimmy Savile-achtige schandalen zijn blijkbaar van alle tijden.
Van der Post was een van de bemiddelaars tussen de Indonesische nationalisten en het Nederlandse Gouvernement. Hij was erin geslaagd het vertrouwen te winnen van onder meer Hatta en Soekarno en waarschuwde al vroeg voor de explosieve situatie in het land, eerst aan het adres van de Britse geallieerden, later rechtstreeks aan de Nederlandse regering. In november 1946, toen de Britse troepen zich terugtrokken uit Indonesië, werd Van der Post militair attaché voor het Britse consulaat in Batavia / Jakarta. Toen hij in 1947 terugkeerde naar Engeland, waren Nederland en Indonesië al lang en breed verzeild geraakt in een koloniale oorlog. In zijn boek The admiral's baby blikt hij terug op deze periode.
Net in die week was ik even helemaal niet bezig met Indonesië. Ik las Soldaten huilen niet van Rindert Kromhout, over de Bloomsbury Group, een ander onderwerp dat me al mijn halve leven interesseert. Puur toeval natuurlijk, maar Laurens van der Post onderhield ook vriendschappen met enkele leden van de Bloomsbury Group en zijn eerste roman werd uitgegeven door de Hogarth Press van de Woolfs. Ik was er niet op uit, al kijk je waarschijnlijk anders als je intensief met bepaalde onderwerpen bezig bent, maar zo greep alles plotseling ineen: via Forbidden Colours naar Merry Christmas Mr. Lawrence naar mijn vader en Indonesië naar Laurens van der Post naar de Bloomsbury Group naar Rindert Kromhout naar Charlotte Mutsaers.
Charlotte Mutsaers? Ja. Elke keer wanneer ik ervaar dat alles met alles te maken lijkt te hebben - de boeken die ik lees, de films die ik zie, de mensen die ik ontmoet, de kleine dagelijkse dingen, het nieuws, een foto of schilderij, muziek, geuren en herinneringen - wanneer al deze dingen zich aan me voordoen als één groot web van betekenis, dan denk ik altijd even aan Charlotte Mutsaers, omdat zij een meester is in het leggen van dergelijke verbindingen tussen alles, met wat mij betreft het boek Zeepijn als het absolute hoogtepunt van dit talent. Dergelijke verbindingen geven op zijn minst de illusie van zin, en het doet er eigenlijk niet zoveel toe of die zin een transcendente oorsprong heeft, in de dingen zelf zit of alleen in het oog van de toeschouwer bestaat. Wat geen zin heeft kun je zin geven, dat is voor mij persoonlijk het nut van kunst en cultuur.