Nur einmal
Hoewel: hokje?
Boeken waarin de scheiding tussen fictie en non-fictie niet zo duidelijk is, roepen vaak heftige reacties op. Het schijnt zo te zijn dat de meeste mensen het liefst precies willen weten waar ze aan toe zijn: is dit waargebeurd of niet? Punt. Niks geen vijftig tinten grijs. De boeken van Laurent Binet (zie vorige blog) roepen vaak dergelijke reacties op, en in Nederland is het ook geen onbekend verschijnsel, bijvoorbeeld bij de boeken van Frank Westerman, een schrijver die het liefst uit de benauwende hokjes van fictie en non-fictie zou breken, wat hem, behalve op veel lof, ook wel eens op kritiek komt te staan.
Van Jan Brokken hoorde ik ooit, tijdens een gastles literaire non-fictie, dat hij vaak pas achteraf bepaalt of een boek roman of non-fictie genoemd moet worden, afhankelijk van een heleboel factoren die zijn samen te vatten in de vraag wat precies de verhouding is tussen harde feiten en noodzakelijke verbeelding. Maar wat de schrijver zelf op dit gebied denkt of vindt is maar een van de vele aspecten die bepalen waar een boek uiteindelijk in (digitale of analoge) boekhandel of bibliotheek terechtkomt, en waardoor het vaak moeilijk is om, eenmaal in het ene of het andere hokje geplaatst, daar weer uit te komen.
Een van de piepkleine maar bepalende factoren daarin is de zogenaamde NUR, de Nederlandse Uniforme Rubrieksindeling, een uit een hoofdrubriek en subrubriek bestaande driecijferige code (meestal te vinden bij het colofon) die aangeeft waar een boek inhoudelijk thuishoort. De NUR wordt, meestal tegelijkertijd met het aanvragen van het ISBN, bepaald door de uitgever. Bijvoorbeeld: De graanrepubliek van Frank Westerman heeft NUR 301 (3 voor Literaire fictie algemeen en 01 voor Literaire roman, novelle), terwijl Dier Bovendier 508 (Reisverhalen)/680 (Geschiedenis algemeen) heeft.
Toeval of niet, dit was tevens het laatste boek van Westerman dat verscheen bij Atlas, voordat deze uitgeverij in 2012 met enkele andere uitgeverijen fuseerde tot Atlas Contact en Westerman overstapte naar De Bezige Bij omdat hij zich te zeer in de non-fictie-hoek geduwd voelde, hoewel de uitgeverij daartegenin bracht dat zij non-fictie nog steeds als literatuur beschouwt. De bij dezelfde uitgeverij verschijnende boeken van Jan Brokken hebben inderdaad wel vaak NUR 301, zelfs een boek als De vergelding, waarbij de auteur jarenlang heeft samengewerkt met een researcher en dat volgens een vermelding voor in het boek op ware gebeurtenissen is gebaseerd.
En dat terwijl er zelfs een aparte rubriek is voor Literaire non-fictie algemeen, namelijk NUR 320, waar bijvoorbeeld het boek over Bernhard van Annejet van der Zijl onder valt; waarbij dan weer opgemerkt kan worden dat haar boek over Annie M.G. Schmidt in de subrubriek 321 valt (Biografieën literaire auteurs) terwijl De Amerikaanse Prinses als NUR 301/320 heeft (Literaire roman, novelle, respectievelijk Literaire non-fictie algemeen). Blijkbaar wordt het woord 'literair' in literaire non-fictie nog niet naar ieders smaak serieus genoeg genomen, terwijl wel wordt geaccepteerd dat literaire fictie een enorme hoeveelheid waarheid/werkelijkheid/feiten kan bevatten.
Maar ja: wie kan precies weten waar, in welk boek dan ook, de exacte lijn tussen feiten en fictie loopt? Dit is alleen al onmogelijk gezien de ervaring dat zowel feiten als fictie van nu kunnen worden ingehaald door kennis van morgen. De technische mogelijkheden die 'Big Brother' in het boek 1984 van George Orwell ter beschikking staan, zijn kinderspel vergeleken met wat tegenwoordig allemaal mogelijk is, en in die zin zou het bijvoorbeeld best kunnen dat de fictionele aspecten in het werk van iemand als Laurent Binet over jaren of decennia feiten blijken te zijn geworden. Dat gegeven valt zelfs niet door een driecijferige code te temmen.